MSGSU TEXTILE & FASHION DESIGN DEPARTMENT: ''Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır'' Yapay Çevrede Lif Sanatı Projesi

Bölüm Başkanımız Prof.Kemal Can, Bölüm Öğretim Elemanlarımız ve Öğrencilerimizden oluşan bir ekip ile 20-27 Ekim 2016 tarihleri arasında Adana'da,''Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır'' Yapay Çevrede Lif Sanatı Projesi gerçekleştirmiştir. Projenin içeriği, Prof.Kemal Can'ın sözleriyle açıklanmaktadır:

Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır

Birbirini takip eden "5. ATHİB Dokuma Kumaş Tasarım Yarışması" ile "Türkiye İnovasyon Haftası-Adana 2016" etkinlikleri kapsamında gerçekleştirdiğimiz "Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır" başlıklı proje, iki farklı sanatsal söylem biçimleri olarak geliştirdiğim, derslerini verdiğim Doğal Çevrede Lif Sanatı ile Yapay Çevrede Lif Sanatı'nın kesişim kümesi üzerinde yapılanan hacimli bir sanat etkinliğidir. Bu proje Adana Büyükşehir Belediyesi, ATHİB, AKİB, ADASO ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü taraflarınca desteklenmiştir.

Açıklama metinlerinde, teorik anlatımlarda belirttiğim gibi, Doğal Çevrede Lif Sanatı etkinlikleri doğal çevre ile kurulan bilinçli bir ortaklık anlayışıyla, çalışmanın gerçekleştirileceği bölgenin yaşam/zaman döngüsünün, atmosferinin farkında olarak doğanın içinde, doğa ile birlikte, çevreci bir yaklaşımla gerçekleştirilen sanatsal çalışmalardır.

Yapay Çevrede Lif Sanatı ise, insan eli ile yapılmış, belleği, tarihi geçmişi, yaşanmışlığı, anıları olan, geçmişe dair izler taşıyan mekan ya da mekanların, mimari elemanların yaşanmışlıklarının değerlerinin öneminin farkında olarak onların içinde, üzerinde yapılan sanat etkinliğidir.

Yapıtlar o yapay çevre ile aynı Doğal Çevrede Lif Sanatı'nda olduğu gibi, olmazsa olmaz türden interaktif ilişkiler kurmalıdır. Yaşanmışlıkları olan mekanlardaki anıların kodlandığı somut ve soyut izler, dokular, renkler, biçimler...ve beraberinde orada geçen zamana ait katmanlar, yıpranmışlıklar, korozyonlar kısaca o mekana ait özel değerlerden oluşan atmosfer doğru biçimde okunmalı, anlaşılmalıdır.

Bu iki alandaki çalışmalarda aynı yapıtın başka bir yerde aynı şekilde uygulanması, sergilenmesi söz konusu olamaz. Çünkü özlerinde saklı tuttukları yapay ya da doğal çevresi ile kurdukları interaktif hayati ilişki sonlanacağı için bütünlük kaybolur, iş anlamsızlaşır, çöker.

Yine bu tip etkinliklerdeki yapıtlar uygulanırken doğal çevrenin ya da tarihi belleği olan yapay çevrenin tahrip edilmesi, var olan kodların silinmesi ya da okumalara zarar verecek olan geçmişi, derinliği olmayan sahte kodlamaların eklenmesi kesinlikle kabul edilemez bir durumdur. Bu davranışlar işin özüne zarar verir.

Doğal ve Yapay Çevredeki Lif Sanatları kısaca "işlem görmüş yada görmemiş liflerin özlerinde var olan, ancak daha önceden fark edil(e)memiş potansiyel -görsel/düşünsel anlatma güçlerinin, doğal ve yapay çevrede özgün yaratmalar oluşturmak için harekete geçirilmesidir" diye açıklanabilir.

Doğal Çevrede Lif Sanatı'nın özünde, aynı Çevresel Sanat'ta olduğu gibi, insanın doğaya kalıcı müdahalesini uygulamak, onu zorlamak, ona hükmetmeye çalışmak değil, tam aksine, dikkatleri aslında birer parçası olduğumuz doğaya çekerek, unuttuklarımızı hatırlatma, bizim ve bütün diğer canlıların geçiciliğini, değişimini vurgulamak yatmaktadır.

Yapay Çevrede Lif Sanatı'nın özünde ise, sanatsal bir söylem ile gelişimin ve değişimin farkında olarak, yine dikkatleri insani temel değerlere, yaşama anlam katan yaşanmışlıklara çekmek, unuttuklarımızı hatırlatmak, onlara sahip çıkarak kuşaktan kuşağa aktarılmalarına vesile olmak yer almaktadır.

Gerçekleştirdiğimiz Proje, ana malzemesi başta olmak üzere her anlamda Çukurova (coğrafyası, kültürü, sosyolojisi, ekonomisi…)ile doğrudan ilişkilidir.

Bu Proje bir Çukurova projesidir. Başka yerde uygulanamaz. Uygulanmaya kalkılırsa özünü kaybeder, anlamsızlaşır, proje çöker.

Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır başlıklı proje, tarihi Taş köprünün yanında, Seyhan nehrinin iki yakasındaki parklarda kompoze edilmiş pamuk balyalarından başlayarak iki yakayı birbirine bağlayan pamuk ipliğinden oluşmaktadır.

Anlaşılacağı üzere projenin uygulama yeri, uygulama biçimi/tekniği, malzemesi rastgele seçilmiş değildir. Seçilmiş olan yerin, nehrin, üzerindeki tarihi Taşköprü'nün, pamuğun, pamuklu halatın ve pamuklu bezin proje için olmazsa olmaz anlamında hayati önemleri vardır.

Bize anlattıkları, hatırlattıkları, sembolize ettikleri ile projede kullanılan ana malzeme pamuk, pamuklu halat ve pamuklu bezdir. Çukurova denilince pamuk, pamuk denilince Çukurova akla gelmektedir. Başka bir değişle Çukurova pamuk, pamuk Çukurova'dır. Çukurova'da yaşamış olan, yaşayan ve yaşayacak olan herkesin hayatında pamuğun doğrudan ya da dolaylı olarak önemli bir yeri vardır ya da olacaktır. Çukurova'da hayatlar, proje başlığında vurgulandığı gibi, bir şekilde pamuk ipliğine bağlıdır. Çukurova ve Çukurovalılar için pamuk, nesnel bitkisel/ekonomik varlığının, değerinin çok ötesinde tarihi, kültürel, sosyolojik... anlamlara sahiptir.

Suya en çok ihtiyaç duyan bitkilerin başında pamuk gelir. Tarih boyunca kendisine bağlanmış olan kanallarla, arklarla, borularla pamuğa ihtiyacı olan suyu taşıyan ve Çukurova'ya gerçekten hayat veren iki önemli akarsudan biri olan Seyhan nehrinin de bölge için yine coğrafi varlığının çok ötesine geçen anlamı, değeri vardır.

Proje uygulama yeri olarak Seyhan nehrinin üzeri ve iki kıyısını birbirlerine bağlayan tarihi Taşköprü'nün hemen yanındaki alanlar seçilmiştir. (Bu alanlardan birisi, daha önce eski bir pamuk fabrikasına ev sahipliği yapmış olan bugünkü Hilton'un bahçesidir.) Pamuk ve nehir gibi iki doğal değerin yanında geçmişin, yaşanmışlıkların izlerini taşıyan insan yapısı yapay bir mimari ünite olan, Adana'nın simgesi olarak kabul edilen tarihi Taşköprü, Çukurova'nın en önemli mühürlerden biridir.

Roma döneminden beri bağlantılı tarihi ulaşım ve ticaret ana yollarının üzerinde yer alan köprü üzerinde, geçen zaman içinde pamuk, pamuklu bezler, ilgili aletler makineler ile birlikte kim bilir taşınmış, neler yaşanmış, Taşköprü kim bilir nelere şahit olmuş, neleri birbirinden ayırıp neleri birbirine bağlamıştır.

Projenin özünde Çukurova'da Hayat Pamuk İpliğine Bağlıdır cümlesinin tüm çağrıştırdıklarının yanında, pamuk, pamuk üretimi, su ve su kaynakları, tüm değerleri ile birlikte Çukurova bölgesiyle ilgili konulara, sorunlara, hassasiyetlere, bölgenin geleceğine sanatın yolu ve dili ile dikkat çekmek, vurgu yapmak yatmaktadır.

Tam bu noktada, çalışma sırasında yaşadığımız ilginç bir durumu anlatmam yerinde olur:

"Hazırlamış olduğum plan ve programa göre eyleme geçtik. Önce arazide ön hazırlıklarımızı yaptık. Pamuk ipliğimizi hazırladık. Tüm grup elemanlarının ve teknik görevlilerin koordineli çalışması ile uzun süren bir mücadele sonunda ipimizi karşı kıyılar arasına gerdik. İşlemi tam bitirdik ki pamuk ipliğimiz koptu. Pamuklu halat bize söylenen güçte değilmiş. İlk şoku atlattıktan sonra ipimizi diğer iplerle takviye ederek işlemi tamamladık. Aslında bu olumsuz gelişme ile kopan pamuk ipliği projenin özüne katkı sağlamış oldu. Pamuk ipliği bize - gördüğünüz gibi koptum, yine kopabilirim, dolayısı ile Çukurova bölgesiyle, tarımıyla, pamuğuyla.... ilgili alacağınız kararlara çok dikkat edin dedi.

Bu tip çalışmalarda malzeme ve mekan ile kurulan böylesi anlık diyaloglar çok önemlidir, yeri geldiğinde olumsuz bir gelişme bile burada olduğu gibi, projenin özüne olumlu katkı sağlayabilir.)

Hazırlayarak önerdiğim ve uygulama grubumla birlikte hayata geçirdiğimiz bu çalışmada da olacağı gibi, Doğal ve Yapay Çevrede Lif Sanatları etkinliklerinde zamanı geldiğinde yapıtın sökülüp, toplanarak sonlandırılması gerçekte projenin bittiği anlamına gelmez. Proje; uygulama sırasında çekilen fotoğrafların ve hazırlanan videonun farklı mekanlarda, zamanlarda sergilenmesinin, izlenmesinin yanı sıra interaktif bir ilişki içinde projenin gerçekleştirilmesinde emeği geçen, destek veren Çukurovalılar sayesinde “– geçtiğimiz yıllarda Adana'ya Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinden hocalar, sanatçılar geldi… diğerlerine pek benzemiyorlardı. Sanat çalışması yapıyoruz dediler ama önceleri yaptıklarından pek bir şey anlamadık. Köprünün az ötesinde Seyhan nehrinin iki yakası arasına pamuklu halat gerdiler, parklara pamuk balyaları koydular” diye başlayan öykülerle sonraki kuşaklara aktarılıp yaşamaya devam edecektir.

Projeye verdikleri desteklerden dolayı Adana Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Hüseyin Sözlü'ye, ATHİB Yönetim Kurulu Başkanı, ADASO Başkanı ve AKİB Koordinatör Başkanı Sayın Zeki Kıvanç'a, ilgili diğer yöneticilerine, Sayın Cemile Asker'e, Sayın Didem Saygı'ya, çalışanlarına, ÇUFAŞ Genel Müdürü Sayın Burak İnceoğlu'na, çalışanlarına, Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma Daire Başkanlığı Denizcilik Şube Müdürü Sayın Duran Kaya'ya, diğer yöneticilerine, görevlilerden Sayın Resul Karba'ya, Sayın Yüksel Karba'ya, Sayın Ahmet Şahin'e, Sayın Ali Deliçay'a, Sayın İbrahim Sıçramaz'a, Sayın Sinan Tapıklama'ya, DDF yöneticilerine, çalışanlarına, proje uygulama grubuna motivasyonu yüksek öğrenciler göndererek yardımcı olan Mersin Üniversitesi'ne ve mensubu olduğum Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektörlüğü'ne, Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanlığı'na, Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü Öğretim Elemanlarına, gruptaki yardımcılarıma, fotoğraf ve sağlık ekiplerime, öğrencilerime ve emeği geçen herkese çok teşekkür ederim.

Prof. Kemal Can

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü

Proje Uygulama Grubu

Proje-Yöneten

Prof. Kemal Can
Çevre Danışmanı

Prof. Dr. Zehra Semra Can (Marmara Üni. Müh. Fak. Çev.Müh.Böl.)

Yardımcılar
Arş. Gör. H. Tuna Karayaka
Arş. Gör. Pınar Yılmaz

Arş. Gör. A. Damla Yücebaş
Fotoğraf

Galip Olcayto
Cenk Oğlakçı
İlk yardım
Alaattin Taşcı

Öğrenciler

Seren Konak (Yüksek Lisans)
Bahar Meydan (Yüksek Lisans)
Gamze Kocabıçak (Yüksek Lisans)